Çocuk ve Ergenlerde Dikkat Eksikliği

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?

DEHB; dikkat eksikliği/dağınıklığı, amaçsız hareketlilik ve dürtüsellik ile seyreden gelişimsel bir bozukluktur. Bu özellikler pek çok çocuk, ergen ve erişkinde görülebilir, ancak bu sorunlar kişinin hayatını belirgin düzeyde olumsuz etkiliyorsa bu tanı konulur. Yaşıtlarıyla kıyaslandığında farklılık hemen anlaşılır. Dış görünüşlerinde yaşıtlarından herhangi bir farklılığı olmadığı için bazen bilerek yapıyorlar gibi bir yanlış kanıya varılabilir. DEHB oldukça sık görülür. Tüm toplumlarda ortalama %5-6 sıklığında görülür. Yani ortalama her 20 çocuktan birinin DEHB olduğu düşünülmektedir.

DEHB Nasıl Ortaya Çıkar?

DEHB genetik olarak kalıtılan genetik özelliklerle çevresel biyolojik faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıkan bir bozukluktur. DEHB oluşumunda genetiğin rolü % 80-90 dolaylarındadır. Sanılanın aksine anne-babanın çocuğuna hatalı davranması gibi nedenler DEHB’e neden olmaz; anne-babanın hatalı tutumları DEHB belirtilerinde artışa ve/veya DEHB’ye başka psikiyatrik sorunların eklenmesine yol açabilir. 

Oyun Çağında DEHB Nasıl Görülür?

DEHB belirtileri genelde okul öncesi dönemde görülmeye başlar. Bu dönemde her şeyden çabuk sıkılan ve bıkan bu çocuklar,  yeterince oyuna dahi konsantre olamaz, sık etkinlik değiştirirler. Oyuncaklardan sıkılıp kısa bir süre sonra etkinliği değiştirebilirler. Bu çocuklar oyun çağında aşırı hareketli ve aceleci olabilirler. Çok konuşur, iki kişi konuşurken sık sık lafa girerler Yaşıtlarıyla uyumlu şekilde etkinliklerini sürdüremezler. Oyun ve etkinlik kurallarına uymakta zorlanırlar. Bitmek tükenmek bilmeyen bir enerjileri vardır. Yükseklere tırmanır, koltuk tepelerinde gezer, ev içinde koşuşturur ve dur sözünden anlamazlar. Sakin bir şeklide oynamayı beceremez, bir süre sakin bir şekilde oturamazlar. Oturmaları gereken durumlarda ise elleri ayakları kıpır kıpırdır. Yaşıtlarıyla geçimsizlik yaşarlar. Kazaya maruz kalma riskleri yüksektir.

Okul Döneminde DEHB Nasıl Görülür?

Okul çağına gelindiğinde belirtiler aile tarafından daha çok farkedilir olurlar. Öğrenme konusunda isteksizdirler. Ödev yapmayı sevmez, anne/baba ve öğretmenin zoruyla ödev yaparlar. Masada oturmakta zorlanırlar, otursalar dahi çeşitli bahanelerle (tuvalete gitme, su içme gibi) sık sık masa başından kalkarlar. Anne /babasının ders çalışırken yanlarında durmasını isterler. Üzerine aldıkları sıkıcı buldukları bir işi bitirmekte zorlanır, bir işi bitirmeden hemen diğerine geçerler. Kendileriyle konuşulduğunda sanki konuşanı dinlemiyormuş görüntüsü verirler. Bir komutu birkaç defa söylemek gerekebilir. Sınıfta dersi takip edemedikleri gözlenir. Sıkça ders esnasında ayakta dolaştıkları ve aşırı hareketli oldukları gözlenebilir. Dışarıdan gelen uyarılarla hemen dikkatleri dağılır. Ders dışı işlerle fazlaca ilgilenir, elindeki kalem, defter ve oyuncak gibi malzemeyle uğraşır. Evde ve okulda sıkça ikaz edilirler. Sınıfın dikkatini ve huzurunu bozacak düzeyde derste aşırı konuşma, arkadaşlarına laf atma, garip sesler çıkarma davranışları sergileyebilirler. Okuma ve yazma becerilerinin kalitesi yaşıtlarından geri kalabilir. Düzen konusunda sorun yaşarlar. Unutkandırlar. Sıkça eşyalarını kaybedebilirler. Okuma ve yazmayı genellikle sevmezler. Ders kitabı okumanın yanında hikaye ve roman türü kitapları okumaya karşı da isteksizdirler, çok sıkıcı bulurlar.  Sınavlarda dikkatsizce hatalar yaparlar.  Ders aralarında arkadaşlarıyla uyum ve davranım dorunları yaşarlar.

Ergenlikte DEHB Nasıl Görülür?

Genelde çocukluk çağında başlayan dikkat sorunlarının bir kısmı ergenlikte de sürer, aşırı hareketlilik ise genelde bu yaşlarda azalır ama bir huzursuzluk, sinirlilik ve gerginlik görülebilir. Bu yaş grubunda özellikle tedavi olmayan grupta, riskli davranışlarda bulunma, madde kullanımına yönelme ve suça yönelme sorunları diğer yaşıtlarına oranla fazladır. Bu dönemde akademik performans olarak beklenen düzeye gelemeyebilirler. Anne baba ile çatışmaları ve yaşıtlarıyla geçinme sorunu yaşarlar. 

DEHB tansı Nasıl Konulur? 

DEHB tanısı aileden, öğretmenlerden ve kendisinden elde edilen bilgilerin toplanması ve incelenmesiyle konur. Öncelikle çocuğun aşırı hareketlilik, dikkatsizlik ve dürtüsellik sorunlarının ne zaman ve nasıl başladığı, şu anki sorunların neler olduğu belirlenir. Çocuğun veya gencin ev, okul ve arkadaş ortamlarındaki davranışlarıyla ilgili bilgi alınır. Genelde okul ve öğretmenlerden de bilgi alınır. Psikiyatrik görüşme sırasında çocuğun veya gencin davranışları izlenir; dikkati toplama, planlama ve organizasyon becerilerini değerlendiren testler uygulanabilir. Ayrıca anne-baba, öğretmen ve çocuk tarafından doldurulan bazı psikolojik testler ve soru formları da tanı koymada kullanılabilir.

DEHB ‘nin Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Tüm belirtilerin çocuğun veya gencin hayat kalitesini etkiler düzeyde olduğuna kanaat getirilirse tedavi süreci en erken dönemde kalıcı, geri dönüşsüz sorunlar olmadan başlamalıdır. Tedavide gecikmeler; özgüvende azalma, kapasitesinin altında akademik başarı gösterme, aile, öğretmen ve arkadaş ilişkilerinde sorunlar, sigara–alkol-madde kullanımı, yasal sorunlar, kaza/yaralanma riskinde artışa neden olabilir. Bütüncül tedavi yöntemleri en uygun tedavidir.  Hem ilaç tedavisi hem de eğitsel yaklaşımlardan faydalanabilir.  ilaç tedavilerinin %75-%90 arasında etkin olduğu yönündedir. İlaç tedavisine bireyin ihtiyacı ve motivasyonuna göre eğitsel programlar eklenebilir. İlaçlar içinde en eski ve en sık kullanılanı uyarıcı ilaçlardır. Dolayısıyla “bu ilaçların beyni uyuşturduğu” yanlış bir inanıştır tam tersine uyandırıcıdır. Ülkemizde uyarıcı ilaçlardan metilfenidat ve uyarıcı dışı ilaçlardan Atomoksetin mevcuttur. Her iki ilaç grubunun da hekim denetiminde, belirli aralıklarla muayene edilerek kullanımı uygundur. Her iki ilaç grubunun güvenirliği ve etkinliği kanıtlanmıştır  

DEHB İlaçları Bağımlılık Yapar mı?

Bu nedenle ailelerin tedaviye yaklaşımı çok yanlış olabilmektedir. Oysa ki DEHB tedavisi için kullanılan bu ilaçlar bağımlılık yapmaz ve aksine sigara-madde-alkol-internet bağımlılığına karşı koruyucudur.

DEHB tedavisinde ilaca alternatif tedaviler neler?

DEHB oldukça sık görülen bir bozukluk olduğu için bugüne kadar çok çeşitli tedavi yöntemleri denenmiştir. Bu yöntemler arasında vitamin tedavileri, allerjik olabilen maddelerin sınırlandığı diyet uygulamaları ve şekerli yiyeceklerin kısıtlaması en çok bilinenlerdir. Ancak yapılan araştırmalar bu tedavilerden hiçbirisinin yararlılığını kanıtlamamıştır.

DEHB İlaçlarının Yaz Ayları ve Tatillerde Kesilmesi Gerekir mi?

Genelde tatillerde ilacın kesilmesi uygun olmamakla birlikte belirtilerin şiddeti ve yaşama etkisine göre karar verilir. Hekim denetiminde ve sadece özel durumlarda ilaca ara verilebilir.

DEHB’ li Çocuk ve Ergenlerde Başka Psikiyatrik Bozukluklar da Görülür mü?

Evet, bu grupta yaşamın farklı evrelerinde farklı psikiyatrik sorunlar görülmektedir. İlkokul çağında karşıt gelme bozukluğu, özgül öğrenme güçlüğü (disleksi, disgrafi, diskalkuli), tikler, kaygı bozuklukları sıktır. Ergenlikte depresyon, belli grupta madde kullanımı, kural dışı eylemler, zarar verici davranışlar, erken yaş cinsellik, araba kazaları sık görülen sorunlardır